Eetstress rond de feestdagen? Zo vind je rust in de overgang naar het nieuwe jaar

Waarom het eetgevecht heftiger wordt tijdens de feestdagen

Zoals je inmiddels weet, bekijk ik eetgedrag altijd vanuit een neurobiopsychosociaal perspectief. Eetgedrag gaat namelijk nooit alleen over eten, maar ook over je brein, je lichaam, je emoties en je omgeving. Tijdens de feestdagen worden al die aspecten extra voelbaar en vaak uitvergroot.

🧠 Je brein schakelt over op de automatische piloot

Waarschijnlijk ben je de afgelopen weken al veel aan het piekeren over hoe je deze periode gaat overleven. Hoe je alles geregeld krijgt, wat je wel of niet “mag” eten, hoe je het straks gaat compenseren en welk eetschema je misschien weer moet volgen.

Tegelijkertijd probeer je werk af te ronden, boodschappen te doen en alles voor de kinderen en de feestdagen te organiseren. Kortom: je brein draait overuren.

De amygdala, het alarmsysteem van je brein, scant voortdurend op mogelijk gevaar. Zodra zij spanning, druk of verandering signaleert, geeft ze een seintje aan de rest van het brein om in actie te komen.

Wanneer je veel stress ervaart, veel prikkels te verwerken krijgt en ook minder goed slaapt, schakelt je brein over op zijn automatische systemen (Iets wat tijdens de drukke laatste weken van het jaar niet heel onwaarschijnlijk is):

• Het verschuift weg van de prefrontale cortex, het hersengebied dat verantwoordelijk is voor wilskracht, impulscontrole en bewuste keuzes. Dit deel kost veel energie en focus, en die zijn nu schaars.
  
  

• Het gewoontesysteem (de basale ganglia) neemt het over. Dit stuurt automatisch gedrag aan, zoals grijpen naar eten bij spanning of ongemak. Dat bespaart energie, omdat het brein kiest voor de weg van de minste weerstand.
  
  

• Tegelijkertijd wordt het limbisch systeem actiever. Dit emotionele brein reageert op stress en overleving, en activeert het dopaminesysteem dat hunkert naar directe beloning. Eten, scrollen of snoepen geven dan even verlichting en een kort moment van rust.
  
  

Kortom: de stress van de feestdagen zorgt ervoor dat je brein minder bewust kan sturen, sneller grijpt naar automatische gewoontes en gevoeliger wordt voor eten als vorm van troost of ontlading.

💪 Je lichaam gaat op zoek naar ontlading

Terwijl je hoofd alles probeert te regelen en onder controle te houden, raakt je lichaam steeds verder uitgeput. Het autonome zenuwstelsel staat voortdurend “aan”, omdat het signalen krijgt dat er iets geregeld, opgelost of voorkomen moet worden.

Je kunt dat merken aan een verhoogde hartslag, een oppervlakkige ademhaling en spannings(klachten) in  je lichaam.  Je lichaam maakt ook meer stresshormonen aan, zoals cortisol en adrenaline, waardoor het alert blijft en moeilijk kan ontspannen.

Tegelijkertijd is er minder ruimte voor herstel: je slaapt vaak onrustiger, eet gehaaster en voelt je sneller overprikkeld. Als die spanning te lang aanhoudt, wil je systeem vanzelf ontladen. En eten is daar één van de snelste manieren voor.

Eten (en met name vetrijk, suikerrijk en zout eten) activeert het beloningssysteem in je brein en zorgt voor een korte afgifte van dopamine en serotonine. Dat geeft even rust en ontspanning en zorgt ervoor dat het parasympatisch deel van je autonoma zenuwstelsel (verantwoordelijk voor rust & herstel) even actief wordt. Het is een manier van je lichaam om spanning te reguleren en zichzelf in balans te brengen.

Kortom: je lichaam probeert zichzelf te reguleren doormiddel van eten.

💭 Je gedachten springen op en neer tussen alles of niets

In deze laatste weken van het jaar merk je misschien dat je innerlijke dialoog, die er altijd al is, wat luider wordt. De ene stem zegt dat je moet volhouden, dat je sterk moet zijn en controle moet houden. De andere fluistert dat het toch al verpest is, en dat je het beter los kunt laten. “Begin in januari maar weer.”

Rond het einde van het jaar wordt dit alles-of-niets-denken vaak sterker. Het is de tijd van reflectie en goede voornemens, waarin oude overtuigingen weer de kop opsteken. Misschien herken je gedachten als: “Ik ben nog steeds niet afgevallen, dus dit jaar is mislukt,” of “Laat ik het nu nog even goed doen, dan begin ik volgend jaar tenminste goed.” Beide lijken logisch, maar ze versterken juist de druk en de spanning.

Het zwart-witdenken lijkt houvast te geven: het is óf goed, óf fout. Maar in werkelijkheid vergroot het de onrust. Hoe meer je probeert te controleren, hoe groter de kans dat je op een gegeven moment de controle kwijtraakt. En hoe meer je loslaat, hoe sterker de drang om daarna opnieuw streng te zijn.

Een vicieuze cirkel die je waarschijnlijk maar al te goed kent.

Wanneer je moe bent, overprikkeld raakt of ongemak ervaart, verliezen de genuanceerde gedachten bovendien hun kracht. De prefrontale cortex (het deel van je brein dat helpt om te relativeren en vooruit te denken) is zoals ik al schreef minder actief. Het meer automatische, emotionele deel van het brein neemt het over, en het alles-of-niets-denken voelt plots als de enige waarheid.

Het iets wordt overgeslagen in je hoofd, terwijl daar juist de rust ligt. Niet alleen tijdens de feestdagen, maar op alle dagen van het jaar.

🤝 De omgeving vol met eetverleidingen en verwachtingen

Tijdens de feestdagen is de wereld om je heen drukker, luidruchtiger en voller dan ooit. Overal ligt eten, er zijn sociale verplichtingen, borrels, familiediners, enz.

Tegelijkertijd vliegen de dieetreclames en nieuwjaarsbeloftes je alweer om de oren: Een periode van zowel meer eetverleidingen, maar ook van meer dieetverleidingen. en juist die combinatie maakt het eetgevecht extra ingewikkeld. Er wordt van je verwacht dat je slank bent, maar je tegelijkertijd onderdompelt in alle eetverleidingen en gezelligheid.

En helaas gaan veel gesprekken indirect over eten, uiterlijk en gewicht: complimenten over afvallen, grapjes over te veel eten, lijstjes met goede voornemens, compenseren met sporten.

Al deze externe prikkels doen onbewust veel meer dan je denkt. Ze kunnen oude overtuigingen activeren, angsten uitlokken en drang naar eten en controle uitlokken.  

En zo'n decembermaand kan misschien gezellig zijn, maar het vraagt ook veel van jouw sociale batterij: gezellig zijn, meedoen, dankbaar zijn, genieten. Terwijl jouw systeem (zeker als je net zo introvert en prikkelgevoelig bent als ik) misschien vooral behoefte heeft aan rust. De spanning tussen wat er van je verwacht wordt en wat je echt nodig hebt, kan het eetgevecht verder versterken.

Het helpt om te zien dat deze triggers niet alleen over eten gaan, maar over veiligheid en erbij horen. Daardoor vergeet je misschien om in te checken bij wat jij nodig hebt. Ook tijdens de feestdagen is het belangrijk om dit te doen. Dat wat sociaal wenselijk is, hoeft namelijk niet wenselijk te zijn voor jou. En dat is helemaal oké.

Wanneer je naar het grotere geheel kijkt, zie je dat het eetgevecht niet zomaar uit de lucht komt vallen. Je brein probeert je te beschermen, je lichaam wil spanning loslaten, je gedachten zoeken houvast en de omgeving versterkt de druk. Dat gebeurt het hele jaar door, maar wordt nu extra getriggerd. 

Misschien kun je de komende dagen eens opmerken wat er bij jou speelt:

• is het je hoofd dat controle zoekt,
• je lichaam dat rust nodig heeft,
• of je omgeving die triggert?

Alleen al dat bewustzijn brengt vaak al iets van ruimte. En in die ruimte kunnen stappen worden gezet naar meer eetrust. Want in die ruimte hoef je niet te vechten tegen jezelf, maar te luisteren en te begrijpen. 

Tips om eetstress te verminderen tijdens de feestdagen

Waarschijnlijk heb je al genoeg “feestdagentips” voorbij zien komen, dus ik ga je geen standaard lijstje geven. Als je mij al langer volgt, weet je inmiddels dat ik niet zo van de quick fixes ben. Maar ik wil je wel een paar reminders meegeven voor de feestdagen en eigenlijk vooral voor alle andere dagen van het jaar.

• 🧠 Voor je brein: kom uit de automatische piloot
  Wanneer je merkt dat je in de overleefstand schiet, helpt het om even stil te staan en te ademen. Adem rustig in en uit, kijk om je heen, voel je voeten op de grond. Door bewust te ademen en te vertragen, komt je prefrontale cortex weer 'online', waardoor je beter kunt reflecteren, relativeren en bewuste keuzes kunt maken. Zelfcompassie en nieuwsgierigheid activeren dit deel ook: vraag jezelf af “Wat gebeurt er nu eigenlijk bij mij?” in plaats van “Wat doe ik fout?”
  
  
• 💪 Voor je lichaam: basisrust, regulatie en structuur
  Zorg dat de basis op orde is: eet regelmatig en sla geen maaltijden over(!), slaap voldoende, beweeg en zorg voor voldoende ontspanning. Ook kleine momenten van zenuwstelselregulatie helpen, zoals korte ademhalingsoefeningen, vertragen wanneer je gehaast bezig bent, of even kort stilstaan bij wat je ziet, ruikt, hoort, voelt of proeft (hier&nu). Dat vertelt je lichaam: “Ik ben veilig.”
  
  
• 💭 Voor je psyche: ga op zoek naar het IETS
  Herinner jezelf eraan dat er tussen alles en niets, nog een heel groot gat met 'iets' ligt. Je hoeft niet streng te zijn of alles los te laten. 
  
  
• 🤝 Voor je omgeving: stap even uit de ruis
  Stap af en toe uit de omgevingsruis vol verwachtingen, verleidingen en meningen van anderen. Neem een moment alleen en check bij jezelf in: Wat heb ík nu nodig? Wees eerlijk over je sociale batterij en het bewaken van je rust, ook als dit betekent dat je even niet meedoet met een activiteit of een gesprek.

Mijn wens voor jou

Het eetgevecht dat je in aanloop naar de feestdagen ervaart, legt bloot wat er al die tijd al speelde: een samenspel tussen je brein, je lichaam, je omgeving en de emoties en gedachten die daaraan verbonden zijn.

Waarbij eten niet het probleem is, maar een manier om ongemak te vermijden en kortetermijn­ genot te ervaren.

Dat is menselijk. Maar het vraagt wel om sturing van jóu.
Niet vanuit controle of strengheid,
maar vanuit compassie en begrip.

Dat gun ik jou voor 2026, en ver daarna.

En gezien je helemaal tot hier bent gekomen met lezen, heb ik zo’n gevoel dat jij jezelf dat ook gunt.

Liefs 🦋 Lieke